مقالات

شناخت انکار در اعتیاد

برای عضویت در اینستاگرام اهواز کمپ

کلیک کنید

کمپ ترک اعتیاد اهواز کمپ، مرکز ترک اعتیاد اهواز کمپ : انکار در اعتیاد مشکلی جدی است که می‌تواند باعث بازگشت به اعتیاد شود. اکثر مشاوران و درمان‌گران، هر روزه با مددجویانی سر و کار دارند که دچار انکار در اعتیاد سرسختانه بوده و در مقابل درمان مقاومت می‌کنند. در مقاله پیش رو کمپ ترک اعتیاد اهواز کمپ به توضیح و تشریح این شاخه از مفهوم بیماری اعتیاد پرداخته است. لطفا تا انتهای مقاله ما را همراهی بفرمایید.

مسئله انکار در اعتیاد

بعضی از این مددجویان به خاطر مشکلات جدی زندگی مجبور به درمان شده‌اند. بعضی دیگر به دلیل ایجاد مشکلات قانونی بازداشت شده‌اند، فرضا” به خاطر رانندگی در حالت مستی ناشی از الکل یا داروی مخدر، یا ارتکاب جرائم مرتبط با داروهای مخدر از قبیل حمل یا خرید و فروش مواد مخدر غیر مجاز مانند هروئین، متادون، حشیش، تریاک یا ماری جوانا. برخی دیگر هم به سبب مشکلات ناشی از الکل و داروی مخدر یا مشکلات روانی به دکترها و بیمارستان‌ها مراجعه نموده‌اند، یا شاید از ترس از دست دادن شغل خود، طلاق یا سلب قیمومیت فرزندان، مجبور به درمان شده‌اند. عده‌ای از این مددجویان در مراحل اولیه‌ی شناسایی و مدیریت مشکلات زندگی خود قرار دارند.

عده‌ای دیگر سخت درگیر مصرف مواد یا اختلالات شخصیتی هستند که آن‌ها را دچار انکار سرسختانه و گاهی غیر قابل مدیریت می‌کند. این مددجویان از آن‌هایی هستند که کار کردن با ایشان بسیار سخت است، زیرا در انکار رابطه‌ی میان مصرف دارو و الکل با مشکلات موجود زندگی‌شان، استاد گشته‌اند و در عوض حواسشان متوجه امور فرعی نامربوط و سرگرم کننده است. این‌ها حتی به جای مقابله با مصرف دارو و الکل که باعث اصلی چنین مشکلات فرعی است‌، بسیار ماهرانه می‌کوشند تا متولیان امر درمان را مشغول مسایل دارو و الکل بنمایند.

مشاوره مدیریت انکار

مشاورۀ مدیریت انکار (DMC)، می‌تواند کمکی به موفقیت درمان‌گران در کار با مددجویانی باشد که گرفتار الگوهای حاد انکار و مقاومت در برابر درمان شده‌اند. این نوشتار به شما نشان خواهد داد که چگونه آن ‌را در فعالیت‌های بالینی یا برنامه‌ی درمانی‌ خود بگنجانید. مقاله انکار در اعتیاد به شما کمک خواهد کرد تا مهارت‌های قبلی در مدیریت انکار را مرور و مجددا سازمان‌ دهی کنید. این مباحث مرتبط با انگیزش مددجویان برای بهبود با استفاده از فرآیند منظم مدیریت انکار، غلبه بر مقاومت در مقابل درمان، تشخیص مشکلات جدی و نیز برای آن است که مددجویان‌ خود را در حل مشکلات‌شان به حرکت درآورید.

تشخیص انکار در اعتیاد

• تعیین اولویت‌های شخصی زندگی مددجو که او را به طرف یک رفتار جدید سوق دهد.
• تشخیص چرخه‌های تقویت شونده‌ی انکار و مقاومت که به محض فکر کردن یا حرف زدن درباره‌ی مشکلات بازدارنده‌ی ایشان فعال می‌شود.

در این نوشتار با نگاهی به پنج الگوی بزرگ انکار در اعتیاد ( پرهیز ، انکار مطلق ، کوچک شماری، توجیه و مقصر جویی ) و هفت الگوی کوچک انکار (مقایسه ، واگذاری به دیگران ، بهبود از سر ترس، تن دادن به درمان، پرواز به سوی سلامت، اظهار نومیدی رندانه و بیماری خود خواسته) خواهیم داشت و به شما نشان خواهیم داد که چگونه این الگوهای جداگانه با هم جمع گشته و سیاست کلی انکار در اعتیاد را در فرد پدید می‌‌آورند.

مدل مدیریت انکار اعتیاد

برای استفادۀ موثر از سیستم مدیریت انکار در اعتیاد، لازم است آن‌ را در چهار مرحله به کار ببندید. اول باید آن‌را درک بکنید، یعنی اصول و تمرینات بنیادی‌اش را بیاموزید. دوم لازم است آن‌را در سبک بالینی شخصی خود بگنجانید، یعنی ضمن سازش دادن آن با مهارت‌ها و اولویت‌های جاری‌تان، سیستم را متعلق به خود نموده و مورد استفاده قرار دهید. سوم آن‌را با برنامه‌ی درمانی خود تطبیق دهید و بالاخره این‌که لازم است آن‌ را با نیازهای انفرادی هر مددجو متناسب سازید.

تعـریـف انکار در ناخوشی اعتیاد

پیش از آن‌ که بتوانیم نحوۀ مدیریت موثر انکار را یاد بگیریم، باید فهم روشنی از حالت انکار داشته باشیم. متاسفانه اصطلاح انکار غالبا چنان عام به کار می‌رود که حالت عامیانه‏ای بر چسب‌های درمانی به خود گرفته است. یعنی هر وقت نتوانستید بفهمید که مشکل بیمار‌تان چیست، می‌توانید ادعا کنید که او دچار انکار شده است. به همین دلیل، سیستم آموزش روانی مبتنی بر تعریف واضح، ملموس و مشخصی است که به ما امکان می‌دهد تا هنگام بروز حالت انکار آ‌نرا تشخیص داده، از سایر مشکلات و نارسایی‌ها متمایز نموده و برای مقابله با آن شیوه‌های مداخله مشخص و موثری طراحی نماییم.

تعریف کلی انکار

انکار در اعتیاد میل طبیعی به دوری جستن از دردی است که با پی بردن به وجود مشکلات جدی، و خامت آن مشکلات و مسئولیت در قبال حل آن، به وجود آمده است. میل به دوری جستن از دردی که ناشی از پی‌بردن به وجود مشکلات جدی، سختی آن مشکلات و مسئولیت حل آن است. این تعریف به ما می‌گوید که انکار در اعتیاد متمرکز بر ممانعت از شناخت سه امر اساسی است :

• اول این‌که مشکلی وجود دارد
• دوم این‌که مشکل جدی است
• سوم این‌که ما مسوول حل مشکل هستیم

همۀ ما برای دفاع از خود در برابر درد ناشی از مشکلات غیر قابل تحمل، میل طبیعی به انکار داریم. هر وقت ناچار باشیم با مشکلی دردناک یا غیر قابل تحمل مواجه شویم، ذهنمان برنامه‌ای دفاعی را فعال می‌کند که ما را از فکر کردن و صحبت کردن دربارۀ آن حفاظت کند. وقتی از فکر و صحبت دربارۀ مشکل خودداری کنیم، درد موقتا از ما دور می‌شود. متاسفانه توان ما در شناخت و حل موثر مشکل، به همین نحوه عمل می‌کند.

اقدامات مداخله ای در انکار اعتیاد

این تعریف کلی انکار در اعتیاد، گرچه مفید است اما به اندازۀ کافی دقیق نیست که ما را در انجام اقدامات مداخله‌ای بالینی برای حالت انکار راهنمایی کند. بگذارید تعریف دیگری را مورد مطالعه قرار دهیم؛ تعریفی عملیاتی که فرآیندهای روان‌شناختی مورد استفاده در پدیده‌ی انکار در اعتیاد را توضیح می‌دهد. انکار در اعتیاد، یک مجموعه از افکار ناخودآگاه و خودکار، احساسات، تنگناها، کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی است که در برابر درد ناشی از پی‌بردن به مشکلات ، سختی مشکلات و مسئولیت حل آن، از ما حفاظت می‌کند. وقتی حالت انکار شروع می‌شود،

افراد طوری واکنش نشان می‌دهند که عملکرد سیستم‌های روانی- اجتماعی پنج‌گانه‌شان تغییر می‌کند. این سیستم‌های پنج‌گانه عبارتند از : سیستم شناختی یا تفکر، سیستم عاطفی یا احساس،‌ سیستم انگیزشی یا اجبار ، سیستم کنش‌ رفتاری و سیستم اجتماعی یا بین فردی. این بدان معنا است که اگر می‌خواهیم بدانیم انکار در اعتیاد تا چه حد مددجویان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، باید به پنج سئوال کلیدی یا سرنوشت‌ساز پاسخ بدهیم. این سئوالات عبارتند از :

• چه طرز فکری مانع پی‌بردن مددجویان به وخامت مشکلاتشان‌ می‌شود؟
• چه احساساتی مانع پی‌بردن مددجویان به وخامت مشکلاتشان می‌شود؟
• چه انگیزه‌ها یا تنگناهایی مانع پی‌بردن مددجویان به وخامت مشکلاتشان می‌شود؟
• چه اعمال و رفتارهایی مانع پی‌بردن مددجویان به وخامت مشکلاتشان می‌شود؟
• چه تعاملات اجتماعی یا روابطی مانع پی بردن مددجویان به وخامت مشکلاتشان می‌شود؟

مدیریت حالات در انکار

انکار در اعتیاد مجموعه‌ای از واکنش‌های ناخودآگاه و خودکار است که وقتی از افراد خواسته شود درباره‌ی مشکلات دردناک یا غیر قابل تحمل خود فکر کرده یا حرف بزنند، فعال می‌شود. به عبارت دیگر، واکنشی که ما آن‌را انکار می‌نامیم ناگهان روی می‌دهد؛ بی‌آن‌که مددجو آن‌را طراحی کرده یا درباره‌اش اندیشیده باشد و گاهی درمان‌گر نیز انتظارش را ندارد. جرقه‌ای زده می‌شود و واکنش‌های خودکاری که انکار در اعتیاد نام دارند، روشن می‌شوند.

اکثر مددجویان وقتی در حالت انکار قرار دارند، خوب متوجه نیستند که دقیقا” چه فکر می‌کنند، چه احساسی دارند و چکار می‌کنند. پس یکی از اولین قدم‌ها در مدیریت انکار در اعتیاد، کمک به مددجویان است تا متوجه شوند چه جرقه‌هایی انکار را در ایشان فعال می‌کند و آن‌گاه که حالت انکار فعال می‌شود شروع به چه فکر، چه احساس و چه کاری می‌کنند. با کشف ماشه‌هایی که حالت انکار را کلید می‌زنند، معمولا” می‌توان مشکلاتی را یافت که مددجویان درصدد انکار آن هستند.

عملکرد انکار در فرد بیمار

وقتی ماشه‌ کشیده می‌شود، مجموعه‌ای از افکار که خود به خود وجود دارند، روشن می‌شوند. غالبا” این افکار مانند نوار ضبط صوت عمل میکنند، زیرا بعد از روشن شدن، عین مطالبی که در ضبط وجود دارد، می‌خواهند در ذهن ما مرور شوند. هر بار که ضبط را روشن می‌کنیم، همان مطالب بارها و بارها تکرار می‌شوند. البته، انکار در اعتیاد صرفا پیام‌های ضبط شده نیست. بلکه مجموعه‌ای است از پیام‌های مرتبط با هم‌ که با کشیده شدن ماشه‌ی انکار، به طور خودکار از ذهن ما عبور می‌کنند. هر یک از این پیام‌های ضبط شده تا اندازه‌ای مجزا و مستقل از بقیه است، با این‌ همه همگی به هم ربط دارند. هر نوار مسیر را برای روشن شدن نوار بعدی هموار می‌کند. دوازده نوع اصلی از پیام‌های انکاری ضبط شده وجود دارد که ما آن‌ها را الگوهای انکار می‌نامیم.

وقتی ماشه انکار در اعتیاد آزاد شود، اولین الگوی ضبط شده‌ی انکار از ذهن می‌گذرد. این نوار اغلب راه فعالیت نوار بعدی را باز می‌کند، که آن نیز به نوبه‌ی خود راه نوار بعدی را، والی‌آخر. نتیجه نهایی آن است که اکثر افراد در حالت انکار، گرفتار تفکر خودکار و غیر قابل کنترلی می‌شوند که ذهن‌شان را در الگویی ظاهرا خارج از کنترل، سرگردان می‌کند. یکی از مددجویان به من می‌گفت که احساس کرده است که در تسخیر انکار است، زیرا به نظرش انکار در اعتیاد، موجودی جاندار بوده و بر ذهن او تسلط داشته است. بدین ترتیب ، افراد دچار انکار، گرفتار طرز فکر تکراری، چرخشی و خودشکن می‌گردند که نمی‌گذارد دریابند که چه اتفاقی در حال روی دادن است تا برنامه‌ای برای بهبود اوضاع خود طرح کنند.

محرکه‌ های هیجانی انکار

انکار در اعتیاد، چیزی بیش از مجموعه‌ی تفکرات است. انکار مجموعه‌ای از احساسات و هیجانات که فرآیند تفکر را جهت می‌دهند نیز هست. در حقیقت فرآیند تفکر غالبا” خارج از کنترل است، زیرا احساساتی که به آن جهت می‌دهند، بسیار شدید بوده و تفکرات طوری شکل گرفته‌اند که فقط با خاموش کردن احساسات‌، می‌توان آن‌ها را کنترل کرد. پس، بهترین راه برای خاموش کردن احساسات، این است که درباره‌ی چیزی که آن‌ها را دوباره روشن می‌کند، فکر یا صحبت نشود. اولین محرکه‌های هیجانی انکار در اعتیاد عبارتند از درد، خشم، ترس، احساس گناه و شرم. به خاطر داشته باشید که به محض آزاد شدن ماشه‌ی انکار، خود به خود احساسات و هیجانات فعال خواهند شد. بعد از آن، ‌بازی فعال میان تفکرات خودکار و احساسات خودکار به جریان می‌افتد.

محرکه‌ های هیجانی اولیۀ انکار

• ۱- درد
• ۲- خشم
• ۳- ترس
• ۴- احساس گناه
• ۵- شرم

هدف تفکرات زاییده‌ی انکار در اعتیاد این است که احساسات غیر قابل تحمل را مهار کنند. تفکرات انکاری در کوتاه مدت احساسات را آرام می‌سازند. اما در دراز مدت، انکار باعث تشدید و فشرده سازی احساساتی می‌شود که عجالتا” خاموش شده بودند. وقتی این احساسات تشدید شده، دوباره برانگیخته شوند، شخص را بیشتر و با اعتقاد بالاتری به سوی تفکرات انکاری می‌برند‌، تا جایی که آن افکار را کاملا” باور کرده و به آن عادت می‌کند. فرآیند استفاده از تفکرات انکاری، برای مهار احساسات ناشی از مشکل بارها تکرار می‌شود تا سرانجام استفاده از انکار به صورت عادتی ناخودآگاه و خودکار درمی‌آید. از آن‌جا که دور باطل انکار، احساسات را تشدید می‌کند، این فرآیند به سادگی می‌تواند از کنترل خارج شود.

تفکرات و احساساتی که خود جزیی از فرآیند انکار هستند، فشارهای خودکار شدید بر ما وارد می‌کنند تا بالاخره کاری انجام دهیم که همان مقاومت و رفتار خودشکن است. هدف کلی انکار در اعتیاد، دوری جستن از درد است، خواه با حذف و دفع اطلاعات و آگاهی، خواه با انجام کار دیگری که موجب سرگرمی شود. جمع آوری نیرو و توان خود برای مقابله با یک دشمن، به مراتب آسان‌تر از رویارویی با مشکلات فاجعه آمیزی است که درد غیر قابل تحمل، خشم،‌ ترس،‌ احساس گناه و شرم ببار می‌آورد. معمولا” در حالت فشار، این احساسات حواله‌ی کسی دیگر می‌شوند که مثل دشمن با او رفتار می‌کنیم.

انکار مجموعه ‎ای از رفتارهای ناخودآگاه و خودآگاه

این رفتارها دارای ماهیت خودشکنانه هستند، زیرا برای خودداری، کاهش یا انحراف از شناخت مشکلات به کار رفته و احساسات را نیز به سمت کسی یا چیزی دیگر سوق می‌دهند. بنابراین، ‌شخصی که از این رفتارها بهره می‌گیرد، احساس می‌کند که در بن بست قرار گرفته است. اگر حالت انکار در اعتیاد در چنین افرادی فعال شود، راهی پیش رو نمی‌بینند، جز این‌که همین رفتارهای مقاومت آمیز را، برای فرار از مخمصه‌ای انجام دهند که توسط دیگران ایجاد شده است؛ همان دیگرانی که ایشان را مجبور می‌کنند تا درباره‌ی مشکلات‌شان فکر کرده و صحبت کنند، یعنی باعث درد و رنج برای آن‌ها می‌شوند.

انکار موجب واکنش‌های اجتماعی می‌شود

رفتارهای انکار و مقاومت می‌توانند، آغاز‌گر یک مجموعۀ تقریبا” قابل پیش بینی از عکس‌العمل‌های اجتماعی در افرادی شوند که قصد کمک به مددجو را دارند. فقط یک نکته مسلم است، اگر به خودتان اجازه دهید از همان واکنش‌های مناسب اجتماعی که « آدم‌های معمولی » در برابر انکار و مقاومت غیر منطقی دارند، استفاده کنید،‌ احتمالا” خودتان به جای حل مشکل، به صورت بخشی از مشکل درمی‌آیید. بسیار مهم است که میل خود به واکنش ناسنجیده در برابر مددجویان را کنترل کنید. دست نگه دارید، تامل کنید، ‌بگذارید تدبیر بالینی شما بر تمایل‌تان به واکنش‌ هیجانی مسلط باشد.

کسانی که دچار انکار در اعتیاد هستند، دوست دارند که شما احمقانه با آن‌ها وارد دعوا شوید. آن‌ها می‌دانند چه طور از عهدۀ کار برآیند، می‌دانند چه طور دعوا را به خودتان برگردانند و چگونه از دعوا استفاده کرده تا ثابت کنند که حق به جانب خودشان است و شما مقصرید . مهم‌تر از آن‌، می‌دانند که چگونه از دعوا برای درگیر کردن شما استفاده کنند، به طوری که شما جزئی از مشکل شوید نه جزیی از راه‌ حل مشکل.

کلام آخر

انکار در اعتیاد، واکنشی ناخودآگاه و خودکار است. خودکار بدان معنا است که به طور غیر ارادی و در واکنش به محرک بیرونی یا با یک جرقه به آن متوسل می‌شویم. ناخودآگاه بدان معنا که بدون فکر آن را انجام می‌دهیم. قبل از آن‌که فکر کرده باشیم حالت تدافعی به خود می‌گیریم. اگر کمی فکر کنیم، درون کله‌ی خود، تفکرات قوی را در حال رژه رفتن می‌بینیم که  مهارشان سخت است و طرز خاموش کردن آن‌ها را نمی‌دانیم. تنها راه موثر برای مدیریت انکار، دادن راه‌کارهای خود مدیریتی انکار به مددجویان است.

عزیزان و همراهان ارجمند، برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره روانشناسی و همچنین اخذ مشاوره ترک اعتیاد در زمینه بستری نمودن و ترک اعتیاد فرد معتاد در یکی از مراکز ترک اعتیاد همکار مرکز مشاوره روانشناسی اهواز کمپ لطفا با مشاورین ما تماس حاصل فرمایید.

سرفراز باشید …